ΠΕΡΙ ΣΙΩΠΗΣ ΚΑΙ ΑΣΗΜΑΝΤΟΤΗΤΑΣ η εξομολόγηση ενός γέρου συγγραφέα

Στον Κώστα

(Εικόνα: Claude Monet, “Impression Sunrise”)

Είμαι ένας γέρος συγγραφέας μα τον τελευταίο καιρό νιώθω πιο ανάλαφρος από ποτέ γιατί απαλλάχτηκα από κάποια ιδιαίτερα τοξικά στοιχεία του χαρακτήρα μου.

Πέρασα σχεδόν όλη την ενήλικη ζωή μου κρίνοντας τις αξίες των γύρω μου. Ήθελα από μικρό παιδί έναν κόσμο χωρίς πόνο, χωρίς αδικία. Αν κάτι είναι μεγάλη δυστυχία για έναν ενήλικα, είναι ένα παιδικό μυαλό που αδυνατεί να αντιληφθεί πως η πραγματικότητα έχει πολλές αποχρώσεις. Που αδυνατεί να αντιληφθεί πως οι γύρω του είχαν εμπειρίες διαφορετικές από εκείνον και αυτό τους καθιστά διαφορετικούς. Μια από τις χειρότερες στιγμές της ζωής μου ήταν όταν κατάλαβα πως στο όνομα των μεγάλων μου αξιών πρόδιδα ότι σε αυτές έχει σημασία. Αγάπη, δικαιοσύνη, ελευθερία δεν υπάρχουν όταν προσπαθείς να τις επιβάλεις ή έστω απλά επιμένεις να πείσεις κάποιον άλλο για αυτές.  Έβλεπα τους γύρω μου σαν μικρούς καθρέφτες και αντανακλούσαν πάντα τον εαυτό μου. Έπρεπε όλοι να είναι ίδιοι με μένα.

Ίσως να μην υπάρχει μεγαλύτερη αγάπη από την αγάπη της σιωπής, διάβασα πρόσφατα σε κάποιο βιβλίο. Η σιωπή είναι αγάπη για τον εαυτό σου, αγάπη για αυτόν για τον οποίο νοιάζεσαι. Μόνο μέσα στη σιωπή ακούς στ’ αλήθεια τι λέγεται. Η σιωπή σε συγκρατεί από μια μάταιη επίθεση που θα κάνεις για να νιώσεις ανώτερος. Η σιωπή είναι σεβασμός στον κόσμο στον οποίο ζεις, ο οποίος θα συνέχιζε πολύ άνετα να λειτουργεί και χωρίς εσένα. Πέρασα σχεδόν όλη την ενήλικη ζωή μου μιλώντας ακατάπαυστα. Τα επιχειρήματά μου ήταν σαθρά γιατί τα υπερεκτίμησα.

Το κεφάλι μου ήταν συχνά τόσο γεμάτο από τις σκέψεις που ένιωθα να πνίγομαι. Γιατί οι άλλοι δεν ήταν όπως εγώ; Γιατί δεν έπρατταν όπως εγώ θεωρούσα πως θα ήταν σωστό; Με ένα υψωμένο δάχτυλο κήρρυτα πως πρέπει να είναι ο άνθρωπος. Ποιος ήμουν στ’ αλήθεια εγώ που ήξερα; Η μεγάλη μου δυστυχία ήταν πως ήμουν επιδέξιος συγγραφέας. Με μοναδική ευκολία μπορούσα να δημιουργώ ιστορίες και να ασκώ τον απόλυτο έλεγχο σε αυτές. Μπορούσα να δίνω αρχή, μέση και τέλος, κορύφωση, διαλόγους με τον τρόπο που συνέφερε τα δικά μου ιδεώδη. Η μεγάλη μου δυστυχία ήταν πως νόμιζα πως μπορούσα να ελέγχω τους άλλους για να καθησυχάζω τους δικούς μου φόβους, για να εξυπηρετώ τις δικές μου ανάγκες. Η ζωή όμως δεν ήταν και δεν θα είναι ποτέ όπως ένα βιβλίο. Στην αληθινή ζωή σου μπορείς να γράφεις μόνο για τον εαυτό σου.

Έζησα σχεδόν ολόκληρη την ενήλικη ζωή μου κρίνοντας τις αξίες των άλλων. Νόμιζα πως αυτός είναι ο μόνος τρόπος να τοποθετείσαι ώριμα, έξυπνα, σωστά μέσα σε έναν κόσμο που σε απογοητεύει ξανά και ξανά. Η αλήθεια είναι πως ο κόσμος δεν νοιάστηκε και δεν θα νοιαστεί ποτέ ούτε για τις αξίες, ούτε για τα όνειρά σου. Είσαι ο μόνος που μπορεί να τα υπερασπιστεί και ο μοναδικός τρόπος να υπερασπιστείς τη δικαιοσύνη είναι να μην αδικείς τον εαυτό σου. Όταν δεν αδικείς τον εαυτό σου, μπορείς να αποδεχτείς ευκολότερα την ατέλεια της ανθρώπινης φύσης και της κοινωνίας και άρα την πραγματικότητα.

Όλοι οι άνθρωποι είμαστε ιδιαίτερα ατελείς και ιδιαίτερα εγωιστές. Η βία ξεκινά όταν δεν αντέχεις την κατωτερότητά σου, όταν δεν δέχεσαι τον δικό σου εγωισμό και βλέπεις μόνο τον εγωισμό των άλλων. Η βία είναι τρομακτική. Πίσω της κρύβεται μια φοβερή αίσθηση ανεπάρκειας. Ο κόσμος θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτερος, αν ήταν επιτρεπτό να είμαστε ανεπαρκείς.

Πέρασα σχεδόν όλη την ενήλικη ζωή μου με την απόλυτη βεβαιότητα πως είχα δίκιο σε όλα. Η ζωή μου έφερνε ξανά και ξανά απογοητεύσεις όχι για να με τιμωρήσει αλλά για να με διδάξει. Αν κάτι θα έπρεπε να μάθαιναν τα παιδιά στο σχολείο είναι πως δεν υπήρξε ποτέ κανείς που να είχε δίκιο σε όλα. Θα έπρεπε να διδάσκονται να αμφισβητούν τις απόλυτες βεβαιότητες έξω και μέσα τους.

Έχω πάντα μέσα μου έναν εαυτό που θα βιαστεί να υψώσει το δάχτυλο και να κατηγορήσει όποιον λέει ή κάνει κάτι που δεν ταιριάζει με τις αξίες μου. Τώρα πια αυτόν τον εαυτό τον παίρνω στ’ αστεία. «Άσε, μη μιλάς άλλο», του λέω. «Πήγαινε καλύτερα να ξεκουραστείς ή να κάνεις μια βόλτα στη θάλασσα.»

Έτσι έμαθα σε μεγάλη ηλικία λίγο περισσότερο να σιωπώ. Μέσα στη σιωπή μπορώ να αντέξω τώρα περισσότερο την ανεπάρκεια τη δική μου και των άλλων. Ένας αγαπημένος μου φίλος μου λέει πως δεν περιμένει πολλά από τους ανθρώπους κι αυτό τον κάνει να είναι σχεδόν πάντα ήρεμος. Εγώ τον ζηλεύω μα ξέρω πως πρέπει να υπερασπιστώ τις δικές μου αξίες και τα δικά μου όνειρα. Θέλω να πιστεύω στην αγάπη και τη δικαιοσύνη και στο καλύτερο κομμάτι των ανθρώπων. Προσπαθώ με πράξεις να επενδύω σε αυτήν την πίστη γιατί δεν υπάρχει τίποτα πιο υποκριτικό και πιο ανούσιο από τα λόγια σου που δεν εφαρμόζεις εσύ ο ίδιος. Είμαι σχεδόν σίγουρος πως θα απογοητεύομαι ξανά και ξανά από τη βία που ξεσπά ανά τακτά χρονικά διαστήματα γύρω μου. Θα με πονά ο ανθρώπινος πόνος και θα αναρωτιέμαι ξανά και ξανά γιατί υπάρχει.

Όμως τώρα έχω μάθει να αντέχω τη σιωπή. Δεν βιάζομαι να έχω γνώμη για όλα. Δεν απαιτώ από τον εαυτό μου να τα γνωρίζει όλα ούτε να πράξει για όλα. Δέχομαι πως πολύ συχνά δεν έχω δίκιο και γελάω με την ανοησία που επιδεικνύω όταν πιστεύω πως ξέρω ποιο είναι το σωστό για έναν άλλον ή ακόμη περισσότερο, όταν πιστεύω πως ξέρω ποιο είναι το καλό για τον κόσμο.

Μέσα στη σιωπή είναι η μεγαλύτερη αγάπη, μέσα στη σιωπή είναι η τρομερή συνειδητοποίηση πως είσαι πραγματικά μικρός, πολύ μικρός. Αν μέσα στην ασημαντότητά του καταφέρει κανείς να νιώσει άνετα ίσως μπορέσει κάποτε να κάνει στη ζωή του κάποιο καλό.