Την Παρασκευή στις 12/10 παρουσιάσαμε στο συνέδριο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, «Οι Τέχνες στο Ελληνικό Σχολείο», μία πρόταση με τη θεατρολόγο, Αναστασία Σιαχάμη. Πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τάξη ιστορίες που μιλούν για θέματα δύσκολα που συνήθως αποφεύγουμε; Για τα συναισθήματα (χαρά, λύπη, θυμός, φόβος), για τον αποχωρισμό, την αποτυχία, την αίσθηση αδυναμίας και κατ’ επέκταση αναπηρία, τη διαφορετικότητα, τη μοναξιά; Μα γιατί να μιλήσουμε στα παιδιά για αυτά τα θέματα, θα ρωτήσετε πολλοί. Δεν πρέπει να τα προστατέψουμε από αυτά, να μην τα στενοχωρήσουμε; Δυστυχώς, τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί δεν μπορούμε να προστατέψουμε τα παιδιά από τις αναπόφευκτες αλήθειες της ζωής που κάποια στιγμή θα συναντήσουν ή έχουν ήδη συναντήσει και δεν το έχουμε καταλάβει.
Η αποφυγή των ερωτήσεων γεννά κι άλλα ερωτήματα και δαιμονοποιεί τελικά την ίδια τη ζωή. Όλοι μας νιώθουμε χαρά, θυμό, λύπη, φόβο. Όλοι κάποια στιγμή νιώθουμε μόνοι. Όλοι είμαστε διαφορετικοί. Όλοι κάποια στιγμή είμαστε σωματικά ή ψυχικά αδύναμοι. Όλοι κάποια στιγμή αποτυγχάνουμε. Όλοι βιώνουμε την απώλεια και μικρούς ή μεγάλους αποχωρισμούς. Όταν αποδεχόμαστε, αυτές τις αλήθειες μπορούμε πιο εύκολα να διαχειριζόμαστε τα όσα φέρνουν. Όσο τα παιδιά τις αποδέχονται, τόσο λιγότερο θα τρομάζουν, τόσο πιο οπλισμένα θα είναι απέναντι στη ματαίωσή που συχνά επιφέρουν.
Την Παρασκευή στο συνέδριο επικεντρωθήκαμε με την Αναστασία στην ιστορία μου, «Ο Νεαρός Κόκορας που Άργησε να Ξυπνήσει». Η ιστορία διαπραγματεύεται το θέμα της αποτυχίας, που αφορά ιδιαίτερα τους εκπαιδευτικούς, καθώς είναι κάτι που αντιμετωπίζουν καθημερινά στο σχολείο και ταλαιπωρεί συχνά πολύ τους μαθητές. Μετά τη σύντομη ομιλία μου για τα έξι θέματα, που θεωρώ χρήσιμο να συζητούνται με τα μικρά παιδιά στο σχολείο μέσω ιστοριών, η Αναστασία αφηγήθηκε την ιστορία. Ύστερα την επεξεργάστηκε με τους δεκαοχτώ συμμετέχοντες, που ήταν κυρίως φοιτητές και εκπαιδευτικοί, μέσω θεατρικού παιχνιδιού. Στο πρώτο μέρος του θεατρικού παιχνιδιού ζητήσαμε από τα μέλη της ομάδας να έρθουν σε επαφή με τον παιδικό εαυτό τους. Να θυμηθούν κάτι που θα τους έκανε πάλι παιδιά περίπου επτά χρόνων. Θέλαμε να βιώσουν το εργαστήρι από τη θέση του παιδιού.
Μετά την αφήγηση οι συμμετέχοντες έγιναν πάλι ενήλικες και ακολούθησε παιχνίδι ρόλων, κατά το οποίο οι μισοί έγιναν δάσκαλοι και οι άλλοι μισοί μαθητές. Οι μαθητές υποτίθεται ότι είχαν πάρει έναν άσχημο βαθμό και ήταν απαρηγόρητοι. Οι δάσκαλοι καλούνταν να τους στηρίξουν. Ύστερα το κάθε ζευγάρι έκανε μια μικρή παρουσίαση στην ομάδα. Ήταν πολύ ενδιαφέροντα τα όσα ακούσαμε. Τα ζευγάρια μπήκαν στους ρόλους τους και έδωσε το καθένα κάτι στη μεγάλη ομάδα. Στο τέλος ζητήσαμε από τους συμμετέχοντες να μας αποχαιρετίσουν λέγοντας αυτό που ένιωθαν εκείνη τη στιγμή. Απαντήσεις, όπως «έμπνευση», «δύναμη», «προβληματισμός», «νέες ιδέες», μας έδωσαν μεγάλη χαρά καθώς νιώσαμε πως ο στόχος μας επετεύχθη. Το εργαστήρι που για πρώτη φορά και πειραματικά κάναμε μπορεί στο μέλλον να γίνει τόσο σε παιδιά όσο και σε εκπαιδευτικούς, με στόχο να κάνουν οι ίδιοι μετέπειτα κάτι αντίστοιχο στα παιδιά. Το θεατρικό παιχνίδι είναι ένας πολύ ωραίος τρόπος να διδάξουμε κάτι στα παιδιά και ελεύθερα να μπορέσουν να το επεξεργαστούν και να το κάνουν δικό τους.
Γιατί όμως διαλέξαμε να αφηγηθούμε μια ιστορία για έναν νεαρό κόκορα που άργησε να ξυπνήσει; Γιατί τολμάμε να προτείνουμε μια διαφορετική προσέγγιση της αποτυχίας από το εκπαιδευτικό σύστημα; Χωρίς να θέλω ποτέ να πω πως έχω απαντήσεις για θέματα τόσο σοβαρά, αναρωτιέμαι πόσο η ανταγωνιστική οικογένεια και το ανταγωνιστικό σχολείο θα μεγαλώσουν τελικά παιδιά ικανά να αντεπεξέρχονται στη ζωή. Πώς θα φέρουν ενήλικες ευέλικτους, ψυχικά ανθεκτικούς, ευχαριστημένους, που να μπορούν να συνεργάζονται και να ενδιαφέρονται για το κοινό καλό; Γιατί το λάθος θεωρείται τελικά κάτι τόσο κακό; Πόσοι από εμάς τους ενήλικες, γονείς, εκπαιδευτικούς, ειδικούς τα καταφέραμε όλα εξ αρχής; Πόσοι μάθαμε ή κατακτήσαμε άψογα όλα αυτά, τα οποία τώρα ζητάμε τόσο απαιτητικά από τα παιδιά;
Ο νεαρός κόκορας της ιστορίας μας, ο Μητσάκος, αναλαμβάνει να ξυπνήσει τον βοσκό, όταν ο γέρο-κόκορας πεθαίνει. Αγχωμένος χάνει τον ύπνο του το προηγούμενο βράδυ. «Μα αυτή είναι η δουλειά σου, πρέπει να την κάνεις», θα του πουν οι κουτσομπόλες, πολυλογούδες κοτούλες. Εκείνος είναι ανασφαλής γιατί πολύ απλά πρόκειται να κάνει κάτι που του ζητείται για πρώτη φορά. Τελικά αποκοιμιέται τα ξημερώματα. Δεν λαλεί. Ο βοσκός οργίζεται. Ντροπιασμένος ο Μητσάκος θέλει να εξαφανιστεί, μα δεν έχει πού να πάει γιατί φοβάται πως θα τον φάνε οι αλεπούδες. Ο κόκοράς μας είναι στα όρια της κατάθλιψης. Αυτομαστιγώνεται, νιώθει απελπισία, ενοχή, η ζωή του χάνει το νόημά της. Κλαίει με αναφιλητά προσπαθώντας να μην ακουστεί από τις κουτσομπόλες κότες. Από αυτή την τόσο δύσκολη στιγμή θα τον βγάλει το γέρικο τσοπανόσκυλο, ο Βάγγος. «Η αποτυχία είναι ο πιο μεγάλος μας δάσκαλος, θα του πει. Είσαι νεαρός, φίλε μου. Κανείς δεν γεννήθηκε γνωρίζοντάς τα όλα. Όλοι αναπόφευκτα θα κάνουμε λάθη.»
‘Η Τέχνη στο Ελληνικό Σχολείο’.
«Μα τα λάθη είναι κακά! Δεν πρέπει να κάνουμε λάθη!», θα φωνάξει απελπισμένος ο Μητσάκος. Πόσες φορές δεν το είπαμε κι εμείς στον εαυτό μας ως παιδιά, ως ενήλικες; Πόσες φορές το λέμε στα παιδιά μας;
«Αν μαθαίνεις από τα λάθη σου, δεν έχεις να φοβάσαι τίποτα στη ζωή σου», του απαντά το γέρικο, σοφό σκυλί. Ο Μητσάκος αυτό το βράδυ καταφέρνει να κοιμηθεί και το πρωί λαλεί χαρούμενος, περήφανος. Χρειαζόταν απλώς ενθάρρυνση, συμπόνια, κατανόηση, όπως και κάθε παιδί που κάτι ξεκινά.
Με τα όσα γράφω δεν θέλω σε καμία περίπτωση να πω πως δεν υπάρχουν εκπαιδευτικοί που λειτουργούν όπως το σοφό σκυλί. Υποστηρικτικά, εμπνέοντας. Υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν. Όμως, το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα αποκλείει τη σχολική αδυναμία, το λάθος. Δεν τα κάνει υλικό πάνω στο οποίο μπορεί να δουλέψει κανείς, πάνω στο οποίο μπορεί κάτι να χτίσει, αν και πάνω σε αυτά μπορεί να χτιστεί η ευελιξία. Αν ξέρεις πως μπορείς να συνεχίσεις, θα βελτιώσεις τον εαυτό σου, θα βρεις στο κακό κάτι καλό, κάποιες φορές μπορεί να πρωτοτυπήσεις, να κάνεις κάτι διαφορετικό από τον αρχικό σου στόχο. Αν τελματώσεις, σίγουρα δεν θα φτάσεις πουθενά, ούτε θα ανακαλύψεις ποτέ αυτά που θα μπορούσαν να σου ανοιχτούν αν δεν σταματούσες. Ένα παιδί που θα μεγαλώσει νιώθοντας ανίκανο, είναι αρκετά πιθανό να μη διαψεύσει τα όσα άκουσε για την «τεμπελιά» του και τη «χαζομάρα» του.
Μπορεί να μην πετύχουμε σε κάτι, μα αυτή η αποτυχία να είναι η αρχή ενός άλλου δρόμου, που εν τέλει θα μας οδηγήσει κάπου πιο μακριά. Μπορεί ένα λάθος, να μας κάνει να δούμε πιο καλά τον εαυτό μας και να προχωρήσουμε βελτιωμένοι. Η ζωή είναι μαγική. Είναι κρίμα να χαραμίζεται επικεντρωμένη στα όσα δεν καταφέραμε. Είναι κρίμα να παλεύουμε να φτάσουμε μονίμως μια κορυφή που υποδεικνύει το κατεστημένο. Είναι άδικο να μη βλέπουμε πως η ατέλεια είναι στην ανθρώπινη φύση και πως μπορεί να είναι και συμπαθητική αν αντιμετωπιστεί με ωριμότητα και χιούμορ.
Όλοι είχαμε ή έχουμε ακόμη μέσα έναν νεαρό κόκορα που αγωνιά για το αν θα τα καταφέρει. Είμαστε τυχεροί όσοι είχαμε δασκάλους ή άλλους ανθρώπους κοντά μας που μας έδειξαν πως δεν τελειώνουν όλα στο λάθος, στην αναποδιά, στην αποτυχία.
Είμαστε τυχεροί όσοι μάθαμε πως ίσως εκεί όλα μπορούν να ξεκινήσουν…